Myśli nad myślami. 444 aforyzmy

Krzysztof Bilica, ur. 1946 we Wrocławiu, muzykolog, eseista, aforysta, prozaik.
Studiował dwa lata prawo na Uniwersytecie Wrocławskim, pełne studia muzykologiczne odbył na Uniwersytecie Warszawskim (dyplom magistra 1972), ukończył ponadto studia podyplomowe z edytorstwa muzycznego – w Akademii Muzycznej w Krakowie. W roku 2008 obronił tamże rozprawę doktorską Kadencja polska w utworach Fryderyka Chopina jako wyraz oddziaływania systemu akcentuacyjnego XIX-wiecznej polszczyzny na muzykę narodową (promotorem był prof. dr hab. Mieczysław Tomaszewski).
W latach 1972–1974 pracował w Polskim Wydawnictwie Muzycznym w Krakowie, następnie 1974–2001 jako redaktor Wydawnictwa Naukowego PWN w Warszawie (dla encyklopedii uniwersalnych PWN, papierowych i multimedialnych, napisał lub zredagował ponad 10 tysięcy haseł muzycznych). W latach 2008-2012 był redaktorem czasopisma „Ruch Muzyczny”, gdzie prowadził działy historii muzyki i recenzji książek muzycznych, pisał też felietony Od Redakcji. Jest członkiem Związku Kompozytorów Polskich w Sekcji Muzykologów (zasiadał kilkakrotnie w jej Zarządzie).
Autor kilku książek: zbioru felietonów radiowych Telefony z Eufonii 1995, zbioru esejów Wokół Chopina i Polski 2005, eseju W Warszawie i Petersburgu: Ogiński, Glinka, Moniuszko 2017), a także oczekującej na wydanie rozprawy Etiudy Chopina w Jego „jednym sposobie”, wyróżnionej w roku 2017 w Konkursie Narodowego Centrum Kultury na najlepszą pracę z historii muzyki polskiej, wreszcie – około dwustu artykułów, esejów, recenzji, felietonów, publikowanych w rozmaitych czasopismach i seriach wydawniczych. Uczestniczył w kilkudziesięciu konferencjach muzykologicznych. Wprowadził do języka muzykologii nowe terminy, m.in. „figury migotliwe”, „klauzule sarmackie”, „kadencja polska”.
Uprawia również małe formy prozatorskie (opowiadania) i aforystykę; wydał dwa tomiki aforyzmów (Słownik wyrazów własnych 1995, Myślnik. 303 aforyzmy z „Przekroju” 2009), 2002–2012 prowadził w tygodniku „Przekrój” autorską rubrykę aforystyczną; jego aforyzmy weszły do wielu antologii polskich, rosyjskich, serbsko-chorwackich, włoskich. Był kilkakrotnym stypendystą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, stypendystą m. st. Warszawy, ZAiKS-u. W roku 2012 otrzymał Nagrodę im. Witolda Hulewicza – „za wybitne osiągnięcia w dziedzinie chopinologii oraz leksykografii muzycznej”, a w roku 2016 Nagrodę Fundacji MEAKULTURA – „za wybitne osiągnięcia w dziedzinie krytyki muzycznej”.

Niniejszy tomik składa się ze zbioru aforyzmów (z dołączonym doń praktycznym Indeksem słów i wyrażeń) oraz z eseju, będącego zarazem manifestem głoszącym ideę artczejnów (od artchain), czyli łańcuchów dzieł sztuk wszelakich, których przykłady zostały tam przytoczone. Zbiór aforyzmów, zatytułowany 444 aforyzmy o aforyzmach, myśleniu i innych osobliwościach, stał się pierwszym ogniwem jednego z takich artczejnów. W latach 2016–2017 kilkanaścioro kompozytorów wyraziło chęć napisania utworów muzycznych do tekstów zawartych w nim aforyzmów. Dziesięcioro zostało uczestnikami programu „Zamówienia kompozytorskie” Instytutu Muzyki i Tańca. Ponieważ regulamin nie przewidywał jeszcze takich przedsięwzięć, jak artczejny (ach, ta priapiczna sztywność regulaminów!), zmuszony byłem zakwalifikować zamówione kompozycje – z istoty swej autonomiczne! – jako dzieło zbiorowe pod nazwą Aforyzjada, opera w puzzlach. Wspólne zadanie – rekomendowane przez Związek Kompozytorów Polskich – zostało zaakceptowane przez jurorów i uzyskało grant na realizację.
Oto uczestnicy programu – współtwórcy Aforyzjady oraz ich kompozycje (w nawiasie kwadratowym podano numery wykorzystanych przez nich aforyzmów):

Zbigniew Bagiński Aforyzm nieskrócony na kwartet smyczkowy i recytatora / głos dowolny parlando [93];
Zbigniew Bargielski Kołysanka na harfę celtycką (lub inny instrument mieszczący się w jej skali) i fortepian – dla Agatki i Ignasia
do aforyzmów ich dziadka [23];
Wojciech Błażejczyk Ryzmafory na gitarę elektryczną solo – 8 miniatur do aforyzmów Krzysztofa Bilicy [4, 11, 31, 222, 344, 345, 382, 413];
Alicja Gronau Pięć myślowych prowokacji dla sopranu i kwartetu smyczkowego do słów Krzysztofa Bilicy: 1. Aforysta musi; 2. Aforysta myśli; 3. Aforysta przeżyje; 4. Aforysta zaraża; 5. Aforysta istnieje [86, 166, 197, 214, 216, 275, 347, 417, 444, jeden bez numeru];
Alina Kubik Z aforyzmów Krzysztofa Bilicy na baryton i skrzypce [284, 359, 377];
Katarzyna Kwiecień-Długosz 3 plus 1. Trzy aforyzmy i fuga do tekstów Krzysztofa Bilicy na kwartet smyczkowy [11, 134, 190, jeden bez numeru];
Zdzisław Piernik Scenki teatru instrumentalnego dla tubisty na temat wybranych aforyzmów [24, 166, 216, 417];
Maria Pokrzywińska Aforyzm 148 według Krzysztofa Bilicy na kwartet smyczkowy [60];
Edward Sielicki Apho na głos, instrumenty perkusyjne i fortepian [140, 265, 323, 343, 400];
Artur Żuchowski ii Sonata (Aforystyczna) na fortepian [11, 35, 58, 119, 139].

Prawykonanie Aforyzjady, opery w puzzlach odbyło się w Warszawie – w ramach 33. Festiwalu „Warszawskie Spotkania Muzyczne” – 12 maja 2019 roku w sali koncertowej Mazowieckiego Instytutu Kultury. Wzięli w nim udział następujący artyści, którym wyrażam tu wielką wdzięczność: Andrzej Bocian – aktor-lalkarz, prowadzący spektakl ze stworzoną przez siebie cudowną lalką Puentą; muzycy: Wojciech Błażejczyk – gitara elektryczna, Paulina Kusa – skrzypce, Edward Sielicki – perkusja, Anna Mikołajczyk – sopran, Zdzisław Piernik – tuba, Tomasz Rak – baryton, Julia Samojło – fortepian, Kwartet Polonika w składzie: Paulina Kusa – i skrzypce, Anna Szalińska-Zaziębło – ii skrzypce, Magdalena Małecka-Wippich – altówka, Krystyna Wiśniewska – wiolonczela. Reżyserem spektaklu (według mego scenariusza) był niezawodny Grzegorz Ociepka. Spektaklowi towarzyszyła – na ekranach w foyer Instytutu – prezentacja przepysznych aforystycznych rysunków Mariusza Wolańskiego, publikowanych na łamach czasopisma „Ruch Muzyczny”.

Wszystkim wymienionym kompozytorom serdecznie dziękuję za ich utwory. Utworzyły one odrębne ogniwa artczejnu, łańcucha dzieł. Chciałbym też podziękować równie serdecznie Annie Ignatowicz-Glińskiej za skomponowanie w roku 2016 utworu Z Aforyzmów Krzysztofa Bilicy na głos żeński i męski, flet piccolo, saksofon altowy, altówkę, perkusję, gitarę elektryczną, akordeon i organy Hammonda [19, 121, 216, 352, 392], a zarazem wyrazić żal, że ze względów formalnych nie mogła ona z gotową
już kompozycją uczestniczyć w programie „Zamówień kompozytorskich” (rzeczony regulamin na to nie pozwolił, a szkoda). Mimo to jej kompozycja stała się ogniwem naszego artczejnu, a ona sama – członkinią naszej artystycznej rodziny.
Do grona naszego dołączył też mój przyjaciel, Tadeusz Wiktor, znakomity malarz i grafik. Jego grafiki – z cyklu Afory dla Krzysztofa – stały się wartością dodaną do niniejszego tomiku i zarazem kolejnym ogniwem tworzonego artczejnu. A ja sam do tak pięknie powiększającej się naszej wspólnoty artystycznej włączyłem swych przyjaciół, Katarzynę i Krzysztofa Dybciaków, polonistów i literaturoznawców, dedykując im ten tomik (nauki o literaturze, muzyce czy sztuce mają w sobie przecież sporo ze sztuki).

Sprawa wszakże nie jest zamknięta. Przed twórcami polskimi – a przecież nie tylko polskimi – przed malarzami, poetami, pozostałymi kompozytorami, artystami działającymi na najrozmaitszych polach sztuki, tłumaczami (tak zawsze niesprawiedliwie pozostającymi w cieniu autorów), naukowcami zajmującymi się literaturą, muzyką i sztuką – otwiera się możliwość dołączenia ze swymi dziełami (a czemuż by nie z rozprawami?) do powstającego artczejnu lub zapoczątkowania artczejnu nowego. Artczejn może się rozrastać i rozmnażać, może przekraczać granice dyscyplin artystycznych i naukowych, granice państw i wyobraźni ludzkiej.
Polskie Centrum Informacji Muzycznej wystąpiło w roku 2022 z wnioskiem – w ramach programu „Muzyczny ślad” – o sfinansowanie wydania płyty z wymienionymi tu utworami, łącznie z kompozycją Anny Ignatowicz-Glińskiej. Niestety, wniosek nie uzyskał akceptacji. Nie tracimy nadziei, że jurorzy kolejnej edycji programu, doceniając doniosłość idei artczejnu i zaangażowanie w niej tylu liczących się polskich kompozytorów, pozytywnie zaopiniują projekt, co sprawi, że płyta z polską muzyką współczesną, aforystycznie zorientowaną, zostanie wreszcie wydana, a nasz artczejn zyska kolejne ogniwo.

Pozwolę sobie na koniec wyjaśnić, skąd wziął się tytuł tomiku – Myśli nad myślami. Krytycy posądzą mnie o pychę, zarzucą mi chęć dorównania Pieśniom nad pieśniami. Owszem, światowe arcydzieła zawsze były i są dla mnie wzorami, ale tytułem tomiku chciałem wyrazić przede wszystkim to, czego w gruncie rzeczy dotyczą zebrane aforyzmy (i dołączony do nich esej) – otóż dotyczą osobliwego zjawiska myślenia, dotyczą myślenia nad myśleniem, a więc produktu moich myśli nad myślami. Precyzuje to odrębny tytuł zbioru: 444 aforyzmy o aforyzmach, myśleniu i innych osobliwościach. Myśleć możemy sobie o wszystkim – to dana nam od Boga i Natury wolność, której nikt nas nie może pozbawić. Krytycy mogą również sobie myśleć, co tylko chcą. Ale niech myślą.
Krzysztof Bilica

444 aforyzmy o aforyzmach, myśleniu i innych osobliwościach
Indeks wybranych słów i wyrażeń
Teatr nasz widzę ogromny!
Posłowie

Polacy są zawsze gotowi
walczyć o niepodległość
i nigdy do niej nie są przygotowani.

Kto błądzi, odkrywa nowe drogi,
lecz kto odkrywa nowe drogi, nie błądzi.

Wygraliśmy ze zwierzętami,
bo rozwinęliśmy większy mózg,
ale przegramy z komputerami,
bo miniaturyzujemy ich twarde dyski.

Ach, doczekać czasów,
kiedy komputer będzie trącił myszką.

Piękny aforyzm szuka dobra;
dobry – piękna i prawdy;
prawdziwy – dobra, piękna i prawdy.
Doskonały – znajduje wszystko.