Opis
Kościół Świętego Wojciecha w Szczawnicy konsekrowany w 1892 roku to zabytek nie do końca doceniany. Ta położona w centrum miasta świątynia, wzniesiona z kamienia i cegły w stylu neogotyckim, okazale prezentuje się pośród zabudowy. Wyposażenie wnętrza z licznymi neogotyckimi ołtarzami oraz wspaniałą polichromią autorstwa Karola Polityńskiego wyróżnia ten kościół wśród podobnych obiektów końca xix wieku.
Jest to pierwsza książka, która w tak wyczerpujący sposób opisuje historię parafii szczawnickiej – wraz z dziejami nieistniejącego kościoła drewnianego – oraz historię budowy świątyni pod koniec XIX wieku. Liczne fotografie dopełniają opis i z detalami ukazują to piękne wnętrze, wspaniale prezentujące się po zakończeniu prac renowacyjnych przeprowadzonych w ostatnich latach.
Początki parafii szczawnickiej, podobnie jak i samej wsi, nie są jasne. Zapewne fundował ją w połowie xiv w. król Kazimierz Wielki, który w tym samym czasie przejął Ziemię Pienińską z rąk starosądeckich klarysek. W ten sposób król chciał tu utrwalić polski stan posiadania w odpowiedzi na ekspansywną węgierską akcję osadniczą, która dotarła do prawego brzegu Dunajca (zamek Dunajec−Niedzica). Z czasem ta domena monarsza przekształciła się w niegrodowe starostwo z siedzibą na zamku w Czorsztynie. Nazwa rozważanej wsi pojawia się w dokumentach po raz pierwszy w 1413 r. Wtedy to bowiem król Władysław Jagiełło oddał w zastaw Abrahamowi z Goszyc zamek czorsztyński wraz z przynależnymi do niego wsiami, w tym Szczawnicą Wyżną i Niżną (Szczawnicza duplici). Wieś do czasów rozbiorowych wchodziła w skład starostwa czorsztyńskiego. Istniało w niej sołtystwo i wybraniectwo (jedno z czterech w całym starostwie), utworzone za czasów Stefana Batorego na mocy konstytucji sejmowej z 1578 r….
… Wspomniany zły stan kościoła i rosnąca liczba kuracjuszy zmuszały do podjęcia decyzji o budowie nowej świątyni. Myślał już o tym Józef Szalay. Przeznaczył na ten cel parcelę, dał możność zwózki kamienia i drewna z należących do niego kamieniołomu i lasu, zapisał datek 1000 złr, a także sporządził plany nowej budowli. Działki potrzebne na scalenie gruntu Szalaya ofiarowali bądź odsprzedali miejscowi gospodarze. W styczniu 1876 r. komitet kościelny pod przewodnictwem Józefa Szalaya przyjął jednogłośnie uchwałę o budowie kościoła, przewidując, że stanie on w przeciągu dziesięciu lat. Do natychmiastowego rozpoczęcia prac budowlanych jednak nie doszło, głównie z powodu śmierci Szalaya we wspomnianym już roku 1876. Do sprawy powrócono dopiero pięć lat później, gdy komitet kościelny powierzył Stanisławowi Eliaszowi-Radzikowskiemu (ok. 1845 – ok. 1910) przerobienie planów kościoła sporządzonego jeszcze przez Szalaya. Nadmieńmy, że Eliasz był postacią znaną w Szczawnicy, gdyż w rozważanym czasie kierował tu budową Dworca Gościnnego. Jednak i ten plan nie doczekał się realizacji. Uznano bowiem, że kościół będzie za duży, a koszty jego budowy za wysokie. W 1883 r. Stanisław Eliasz przedstawił powtórnie poprawione plany świątyni z założeniem jej pojemności na tysiąc osób i kosztów budowy na nieco poniżej 30 000 złr. Rozpisano przetarg na kierownictwo budowy, która trwać miała od wiosny 1884 r. do roku 1887. Ofertę złożył tylko Eliasz i on to nadzorował prace budowlane. Wprawdzie rozpoczęły się one terminowo, bo 14 czerwca 1884 r. poświęcono fundamenty pod nową świątynię, jednak ich zakończenie z braku odpowiednich funduszy odwlokło się o kilka lat. Konsekracji ukończonego kościoła dokonał w dniu 28 lipca 1892 r. były biskup wileński Karol Hryniewiecki. W ołtarzu głównym umieszczono relikwie św. Wojciecha wyjęte z relikwiarza tego świętego znajdującego się w posiadaniu archidiecezji gnieźnieńskiej…
